'Er is helaas nog helemaal geen sloopschaamte'

BRABANTS DAGBLAD 1 NOVEMBER 2023

Pleidooi voor meer renoveren in plaats van afbreken van karakteristieke bebouwingRotterdam is het bekendste voorbeeld van een stad waar nog altijd driftig wordt gesloopt. De afgelopen tien jaar moesten bijna vierduizend vooroorlogse panden wijken. Maar de stad staat niet op zichzelf.DENNIS NAAKTGEBOREN

Zelfs in Amsterdam zijn vooroorlogse panden niet veilig, zo weten Hanneke Ronnes en Wouter van Elburg. Zij brachten in een boek en op de website amsterdamsloopt.nl in kaart wat er sinds 2013 in de hoofdstad is gesloopt of nu in de gevarenzone zit. Ronnes en Van Elburg zijn beiden verbonden aan de afdeling kunst en cultuur van de Universiteit van Amsterdam en verbazen zich over het aantal panden dat geen beschermde status heeft.

,,Het is een soort paradox en tegelijkertijd ironisch'', zegt Ronnes. ,,In de binnenstad zijn veel panden dubbel beschermd, vanwege de monumentenstatus en omdat ze onder een beschermd stadsgezicht vallen, maar daaromheen geldt dat in veel gevallen geen van beide. Hele delen van Amsterdam zoals de Pijp of Oud-West zijn helemaal niet beschermd. Daar zit ook een gat in qua beeldvorming. Mensen denken dat het best goed geregeld is in Amsterdam, daar komen toch al die toeristen op af?''

Het gaat niet om de aantallen zoals in Rotterdam, maar er is volgens hen genoeg reden tot zorg. Zo gingen aan de rand van het Vondelpark een aantal prachtige panden tegen de vlakte, terwijl de Rijksoverheid tien jaar geleden al op de status van beschermd stadsgezicht had aangedrongen. ,,De beschermde status van panden in Nederland is niet landelijk geregeld'', stipt Van Elburg aan. ,,Dat gaat per gemeente anders. Er zijn enorme verschillen in hoe men in verschillende provincies of steden met erfgoed omgaat, juist in de grote steden gaat het vaker mis. In Amsterdam zijn er de laatste jaren gelukkig een paar positieve veranderingen, daar wordt het waarderingsstelsel nu opnieuw bekeken en zijn er drie nieuwe beschermde stadsgezichten aangevraagd. De kaalslag zoals in Rotterdam gebeurt hier niet meer.''

Regie

Ze ijveren net als de erfgoedorganisaties voor een gedegen landelijke aanpak. ,,Qua regie gaat het mis'', zegt Ronnes. ,,De politiek is afwezig. Het instrumentarium ontbreekt om op te kunnen tegen grote financiële giganten. Nu nemen andere krachten het over en is er slechts gebrekkige regelgeving, met amper mogelijkheden om in te grijpen. Wat nieuw wordt gebouwd, is heel vaak ook niet mooier. Dat is niet eens de inzet. De inzet is meer geld verdienen. En dan is slopen ook nog eens super vervuilend.''

De wetenschappers zien ook dat onder het mom van verduurzaming juist verkeerde keuzes worden gemaakt. ,,Als we willen kijken hoe we woningbouw klimaatneutraler maken, dan gaat het veel meer over hergebruik, herbestemming'', zegt Van Elburg. ,,In Engeland worden grote stappen gezet, Nederland blijft achter. Een bestaand gebouw renoveren is nu kostbaarder, maar op lange termijn duurzamer.''

Net als de erfgoedinstanties zien ze het ook bij woningcorporaties vaak misgaan. ,,Ze beroepen zich op het argument dat de bewoners nieuwe woningen willen, maar die weten dan nog niet eens dat ze in nieuwbouw waarschijnlijk niet kunnen blijven wonen of dat er een enorme huurstijging zal zijn'', stelt Ronnes. ,,Er heeft vaak ook een stukje verwaarlozing plaatsgevonden. In minder goede buurten hebben ze in twintig jaar tijd niets aan de woningen gedaan en dan zeggen ze dat ze moeten slopen, want ze hebben geen kwaliteit meer. Zo wordt het een selffulfilling prophecy.''

Op de website van de koepelorganisatie Aedes stelt voorzitter Martin van Rijn dat het sociale aspect zwaar meeweegt bij de keuze voor renovatie of vervangende nieuwbouw. ,,Renoveren is vaak ingewikkeld en zorgt niet altijd voor het optimale duurzame resultaat'', stelt hij. ,,De grootste slag in verduurzaming maak je wanneer je nieuwe woningen bouwt.'' Volgens woordvoerder Jolanda Maas van Aedes denken woningcorporaties 'zeker niet eenvoudiger' over sloop. ,,Dat zijn ingewikkelde trajecten'', zegt ze. ,,Woningcorporaties zien sloop als uiterste optie. We grijpen niet makkelijk naar de sloophamer.''

Ronnes is gelet op de cijfers sceptisch over het idee dat sloop voor woningcorporaties de uiterste optie is. ,,De corporaties zouden het zich gemakkelijker kunnen maken door te zeggen dat ze in een financieel web vast zitten'', zegt ze. ,,Het is een soort wurggreep. De corporaties hebben weinig geld en met vastgoed is veel te verdienen. Voor woningcorporaties is dit ook een verdienmodel. Het is helemaal niet duurzaam. Er is helaas nog helemaal geen sloopschaamte.''

Hoogleraar huisvestingssystemen Peter Boelhouwer vindt dat er ook niet 'te rigide' over sloop moet worden gedacht. ,,De druk om het niet te doen, neemt verder toe'', constateert hij. ,,In verhouding wordt er niet zoveel gesloopt. Meer aandacht is belangrijk, maar soms slaat het door. Dat er veel meer met bestaande voorraad kan, is evident, maar als je duurzaam wilt verbeteren moet je je soms afvragen of het verstandig is voor renovatie te kiezen.''

Hergebruik

Volgens de erfgoedverenigingen moet hergebruik en transformatie van bestaande gebouwen veel meer gestimuleerd worden. ,,Dat is duurzamer dan bouwen in het groen'', stelt Loeff. Want hun zorgen behelzen ook het karakteristieke Hollandse landschap. Zo wijzen ze op de vele nieuwe transformatorhuisjes, grondstations en hoogspanningsleidingen die voor de energietransitie nodig zijn en ingepast moeten worden. Daarnaast neemt de roep om grote nieuwe woonwijken in het groen weer toe.

De recente oproep van minister De Jonge (Wonen) dat steden de mogelijkheid moeten krijgen buiten de gemeentegrenzen 'een straatje' erbij te bouwen wekt al argwaan. ,,Dat zijn hele gemakkelijke uitspraken om oplossingen te vinden voor woningbehoeften'', zegt Loeff. ,,Binnenstedelijk bouwen is echt het beste. Buitenstedelijk is goedkoper en makkelijker, maar dat maakt dat je bijvoorbeeld de omgeving van landgoederen en buitenplaatsen aantast. Kijk heel goed naar je landschap, transformatie van het landschap, we hebben een van de oudste landschappen ter wereld qua polders. Als je de deur openzet om wat wijkjes te bouwen, wat hou je dan over? Heel goed kijken voor je dat doet. Als we nu te kort door de bocht gaan, krijgen we daar op termijn spijt van. In het buitenland bewonderen we wat mooi en historisch is, hier vergeten we wat ons land uniek maakt.''